Φως και σκοτάδι. Δεν μπορείς να έχεις το ένα χωρίς να έχεις το άλλο. Το σκοτάδι, εμφανίζεται σαν σκιά μόνο όταν βγει στο φως.
Τι ορίζουμε ως φως και τι ως σκοτάδι μέσα μας; Συνήθως κάνουμε μια διάκριση μεταξύ «καλού» και «κακού». Το καλό αναγνωρίζεται ως το φως και το σκοτάδι σαν το κακό. Αν κάποιος σας ρωτούσε, ποια χαρακτηριστικά σας, ποια συναισθήματα, ποιες αντιδράσεις σας συγκαταλέγονται στη φωτεινή σας πλευρά και ποιες στη σκοτεινή σας, τι θα απαντούσατε;
Θα κάνω μια απόπειρα να μαντέψω τι ενδεχομένως πέρασε από το μυαλό σας και θα υποθέσω ότι οι περισσότεροι ταξινομήσατε στη σκοτεινή πλευρά σας εκείνα τα κομμάτια σας που δεν σας αρέσουν σε εσάς. Αυτά που ενδεχομένως σας δυσκολεύουν στη σχέση με τον εαυτό σας ή/και με τους άλλους.
Ίσως το ότι θυμώνετε ή αγχώνεστε εύκολα, το ότι είστε πιο εσωστρεφείς σαν χαρακτήρες ή από την άλλη ότι εμπιστεύεστε εύκολα. Και στο φως ίσως θα έμπαιναν πτυχές όπως η θετικότητά σας, ο αυθορμητισμός, η ειλικρίνεια, η υπομονή, η προσφορά βοήθειας στους γύρω…
Είναι το φως και το σκοτάδι κάτι «καλό» ή «κακό» από μόνα τους; Ή μήπως είναι ο τρόπος που τα ορίσουμε εμείς και τα διαχωρίζουμε; Κάποιες φορές θέλουμε το φως κι άλλες το σκοτάδι. Σκεφτείτε έναν κόσμο που μόνιμα θα έχει φως κι έναν που θα έχει μόνιμα σκοτάδι. Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Άλλοτε είναι καλό για εμάς το φως και άλλοτε το σκοτάδι. Όμως, χρειαζόμαστε και τα δύο. Χρησιμότητα είναι η λέξη που μπορεί να περιγράψει καλά και τους δύο όρους.
Και θέλω να κάνω μια διευκρίνιση. Όταν λέω για τη διάκριση που κάνουμε ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι (στο καλό και στο κακό), δεν αναφέρομαι στα πράγματα που είναι πασιφανώς καλά ή κακά. Για παράδειγμα, το να ξεσπάς το θυμό σου με βίαιο τρόπο λεκτικά ή/και σωματικά, είναι κάτι κακό. Αν πίνεις ή χρησιμοποιείς άλλες ουσίες για να ξεχνάς τα προβλήματά σου είναι κάτι κακό. Το να πάρεις φαγητό σε έναν άπορο ή να δώσεις εθελοντικά αίμα είναι καλές πράξεις […]
Εγώ θέλω να επικεντρωθούμε σε πτυχές του εαυτού μας που τις κατηγοριοποιούμε σε καλές και κακές με έναν τρόπο απόλυτο κι ενίοτε εσφαλμένο, δημιουργώντας έναν διχασμό μέσα μας, όπου μαθαίνουμε να στρεφόμαστε ενάντια σε κομμάτια του ίδιου του εαυτού μας.
Κατά βάση είναι ο βαθμός στον οποίο έχουμε κάποια χαρακτηριστικά ή βιώνουμε τα συναισθήματά μας κι ο τρόπος με τον οποίο τα εκδηλώνουμε που τα διαφοροποιεί σε φως και σκοτάδι. Υπερβολή ή έλλειψη στην έκφρασή τους. Κι επιτρέψτε μου να σας παραθέσω μερικά παραδείγματα για να κάνω κατανοητή την τοποθέτησή μου.
Σκεφτείτε την ηρεμία και τον θυμό. Η ηρεμία είναι ένα χαρακτηριστικό που θα ταξινομούσαμε στο φως και ο θυμός στο σκοτάδι, σωστά; Ποιος δεν θέλει να είναι συνεχώς πράος και ποιος θα ήθελε να θυμώνει; Ο θυμός είναι ένα «κακό» συναίσθημα, αρνητικό, που πρέπει να αποφεύγουμε, να μην το νιώθουμε κι αν το νιώσουμε να μην το δείξουμε και να το «ξεχάσουμε».
Κατά πόσο όμως είναι λειτουργικό ένας άνθρωπος να είναι μόνιμα ήρεμος και να μη θυμώνει ποτέ ανεξάρτητα με το τι συμβαίνει γύρω του ή στον ίδιο; Πώς θα αντιδρούσατε αν κάποιος σας προσέβαλε; Σας έβριζε, σας αδικούσε ή παραβίαζε με κάποιον τρόπο τα δικαιώματά σας ή κάποιου άλλου ανθρώπου ή καταπατούσε τα όριά σας; Θα ήταν εντάξει να νιώθατε ηρεμία σε αυτές τις περιπτώσεις;
Θα ήταν περίεργο να μένατε ανεπηρέαστος και ήρεμος αν σας συνέβαινε κάτι από τα παραπάνω. Δεν θα ήταν λογικό. Σαν να μην συμβαδίζετε με την πραγματικότητα και να μην έχετε συναίσθηση του τι σας συμβαίνει. Ο θυμός είναι ένα αναμενόμενο και απόλυτα φυσιολογικό συναίσθημα που νιώθουμε σε τέτοιες καταστάσεις. Και είναι αυτός που μας παρακινεί να (αντι)δράσουμε, για να διαφυλάξουμε την υπόληψή μας, να προστατεύσουμε τον εαυτό μας, να υπερασπιστούμε την υπόληψή μας, να διεκδικήσουμε το δίκιο μας…κ.ο.κ.
Δεν εννοώ να εκφράσουμε τον θυμό μας ανεξέλεγκτα και να αρχίσουμε να βρίζουμε, να χτυπάμε και να ξεσπάμε χωρίς κανένα όριο επειδή είμαστε συναισθηματικά φορτισμένοι. Αυτό είναι μη επιτρεπτό. Όπως και η μη (αντί)δραση όταν οι συνθήκες το χρειάζονται. Υπάρχει και η υγιής έκφραση των συναισθημάτων μας. Όλων των συναισθημάτων μας.
Ας δούμε και το παράδειγμα του φόβου και του θάρρους. Είναι «κακό» να φοβόμαστε και από την άλλη είναι μια ζηλευτή αρετή το θάρρος. Έχετε σκεφτεί πως αν δεν νιώθαμε ποτέ φόβο δεν θα είχαμε επιβιώσει ως ανθρώπινο είδος; Ο φόβος μάς παρακινεί να προστατευτούμε, να λάβουμε τα μέτρα μας απέναντι σε πιθανούς κινδύνους. Αν νιώθαμε γενναίοι και άτρωτοι όλη την ώρα θα γινόμασταν και απρόσεχτοι. Θα εκθέταμε τον εαυτό μας σε πιθανές απειλές, θα υποβαθμίζαμε τους κινδύνους. Η γενναιότητα μπορεί να αποβεί και επιζήμια για εμάς.
Και η χαρά; Σίγουρα η χαρά πηγαίνει στη φωτεινή πλευρά μας. Και η στενοχώρια; Είναι μια σκιά. Είναι το σκοτάδι μας που λεκιάζει το φως μέσα μας. Μπορούμε να είμαστε συνέχεια χαρούμενοι; Όχι. Και δεν μπορούμε και θα ήταν αφύσικο να συνέβαινε. Γιατί μέσα μας και γύρω μας συμβαίνουν και πράγματα που δεν είναι ευχάριστα. Που μας προκαλούν θλίψη. Που μας πονάνε, που μας απογοητεύουν.
Όταν χάνουμε ανθρώπους, όταν αντιμετωπίζουμε προβλήματα υγείας, οικονομικά, κοινωνικά ή οποιασδήποτε άλλης φύσης, δεν είναι λογικό να νιώθουμε χαρά. Θα ήμασταν εκτός πραγματικότητας. Είναι απόλυτα ανθρώπινο και αποδεκτό να νιώθουμε θλίψη, στενοχώρια, απογοήτευση, μοναξιά ή πόνο όταν αντιμετωπίζουμε ανάλογες συνθήκες στη ζωή μας.
Τα συναισθήματα και οι αντιδράσεις μας συμβαδίζουν με όσα βιώνουμε. Εξαρτώνται από τη στιγμή, τους ανθρώπους, τα ερεθίσματα, τα γεγονότα. Ανάλογα με το τι μας συμβαίνει, νιώθουμε συγκεκριμένα συναισθήματα και αναδύονται αντίστοιχα στοιχεία της προσωπικότητας και του εαυτού μας.
Ακόμα και η καλοσύνη, η προσφορά βοήθειας που μπορεί να μας διακατέχει ως ανθρώπους, όταν εκδηλώνεται με υπερβολή, μπορεί να λειτουργήσει εναντίον μας. Αν συνέχεια δίναμε όσα χρήματα έχουμε πάνω μας σε κάθε άνθρωπο που μας λέει ότι έχει ανάγκη ή που έχει όντως ανάγκη, πιθανώς θα καταλήγαμε σε μια δυσχερή κατάσταση για εμάς οικονομικά.
Αν λέμε πάντα ναι στις ανάγκες των άλλων ανθρώπων και είμαστε οι καλοί άνθρωποι, που τους ευχαριστούν όλους, που δεν φέρνουν ποτέ αντιρρήσεις, ποτέ τρέχουν συνεχώς για όλους και όλα και δεν δημιουργούν ποτέ εντάσεις, τι γίνεται στο τέλος; Ξεχνάμε εμάς. Αφήνουμε πίσω πράγματα που έχουμε εμείς ανάγκη, πράγματα που μπορεί να μας ενοχλούν.
Συσσωρεύουμε όλη την ένταση όσων δεν εκφράσαμε ποτέ και με μαθηματική ακρίβεια, θα έρθει η στιγμή που θα εκραγούμε σαν ηφαίστειο και τότε θα πάψουμε να είμαστε το «καλό» παιδί και η ένταση που θα απελευθερωθεί θα γίνει με τρόπο που θα φέρει πολύ μεγαλύτερες τριβές στις σχέσεις με τους γύρω μας, απ’ ότι αν είχαμε εκφραστεί σε σωστό τόπο, χρόνο και με ανάλογο τρόπο. Όσο συσσωρεύουμε το συναίσθημα τόσο πιο έντονα θα ξεσπάσει αργότερα.
Κρατάμε στο σκοτάδι πλευρές του εαυτού μας που τις θεωρούμε κακές. Αυτές που αν επιτρέψουμε στους άλλους να δουν, θα χαλάσει η εικόνα που έχουν για εμάς. Η «τέλεια», άμεμπτη, αλάνθαστη εικόνα μας. Η τελειότητα πάει στο φως. Αυτά που θεωρούμε ψεγάδια πέφτουν στο σκοτάδι. Δεν υπάρχει τελειότητα. Είναι μια ψευδαίσθηση. Το να κρατάμε στο σκοτάδι κάποια κομμάτια μας, μας στρέφει συχνά ενάντια στον εαυτό μας. Ενοχοποιούμε κάποιες πλευρές μας και νιώθουμε ντροπή.
Ο διαχωρισμός μας κάνει να αισθανόμαστε ότι κάποιες πλευρές μας είναι αποδεκτές, ενώ κάποιες άλλες όχι. Μπορώ να νιώθω χαρά και να την εκφράζω αλλά όχι θυμό ή λύπη. Πρέπει να είμαι κοινωνικός και εξωστρεφής σαν χαρακτήρας. Δεν πρέπει να μιλάω για τις δυσκολίες μου, γιατί αυτό δείχνει ότι είμαι αδύναμος και γίνομαι βάρος στους άλλους. Πρέπει συνεχώς να βγαίνω και να διασκεδάζω, γιατί έτσι κάνουν όλοι, αλλιώς είμαι «μούχλας» και αντικοινωνικός και κάτι κάνω λάθος […]
Χρειαζόμαστε ισορροπία. Να δίνουμε χώρο και χρόνο σε όλες μας τις πλευρές να ακουστούν και να φροντιστούν. Να αποδεχόμαστε ολόκληρο τον εαυτό μας και να ενεργούμε με βάση το τι συμβαίνει τη δεδομένη στιγμή και τι έχουμε ανάγκη. Δηλαδή, όπως έλεγε κι ο Αριστοτέλης, να εκφραζόμαστε σύμφωνα με όσα μας συμβαίνουν, στον κατάλληλο χρόνο και τόπο, στα αντίστοιχα πρόσωπα που εμπλέκονται και με τον ανάλογο τρόπο.
Είναι σημαντικό να μας αποδεχόμαστε ολοκληρωτικά και να είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε πότε το φως μέσα μας μπορεί να λειτουργήσει σαν εμπόδιο και πότε το σκοτάδι μας ίσως είναι αναγκαίο.